W grupie rośli zielarskich jest wiele gatunków, które mają udowodnione działanie immunomodulujące. Należą do niej różne gatunki jeżówek (Echinaceae, rodzina Asteraceae), a mianowicie: jeżówka purpurowa (E. purpurea), jeżówka wąskolistna (E. angustifolia), jeżówka blada (jeżówka różowa) (E. pallida). Gatunki te należą do najczęściej stosowanych roślinnych środków wzmacniających odporność. Surowcem zielarskim pozyskiwanym z jeżówki purpurowej jest ziele (Echinaceae herba), ścinane w okresie kwitnienia roślin
w drugim roku uprawy i korzeń, a właściwie kłącze z korzeniami (Echinaceae radix), pozyskiwany w trzecim i czwartym roku uprawy. Dwa pozostałe gatunki jeżówki dostarczają surowca zielarskiego w postaci korzenia (odpowiednio: Echinaceae angustifoliae radix i Echinaceae pallidae radix).
Substancje aktywne zawarte w jeżówce
Ważną grupą związków biologicznie czynnych zawartych w tych surowcach są pochodne kwasu kawowego. W przypadku ziela jeżówki purpurowej są to kwasy: cykoriowy (występuje także w korzeniu) i kawoilowinowy. W korzeniu jeżówki wąskolistnej występują: echinakozyd, werbaskozyd, cynaryna, kwas izochlorogenowy i śladowe ilości kwasu cykoriowego. Echinakozyd, werbaskozyd i kwas cykoriowy występują w korzeniu jeżówki bladej. Poza wymienionymi związkami, w surowcach występują także flawonoidy, tj. pochodne kwercetyny i kemferolu (ziele j. purpurowej i korzeń j. wąskolistnej), polisacharydy, glikoproteiny (korzeń j. purpurowej), poliacetyleny (w dużych ilościach w korzeniu j. bladej), a także alkiloamidy oraz śladowe ilości olejku eterycznego.
Działanie jeżówki na odporność i infekcje
Za działanie immunostymulujące odpowiadają głównie polisacharydy, glikoproteiny, pochodne kwasu kawowego i alkiloamidy. Poza tym surowce pozyskiwane z jeżówek wykazują działanie przeciwzapalne (alkiloamidy i polisacharydy), przeciwwirusowe (glikoproteiny, kwas cykoriowy, echinakozyd, werbaskozyd) oraz bakterio- i fungistatyczne (poliacetyleny). Ziele jeżówki purpurowej stosowane jest w chronicznych zakażeniach górnych dróg oddechowych, w przewlekłych infekcjach dróg moczowych; pomocniczo – w schorzeniach gruczołu krokowego i chorobach nowotworowych. Zewnętrznie, surowiec stosowany jest na trudno gojące się rany, egzemy i oparzenia. Korzeń jeżówki bladej jest szczególnie skuteczny w infekcjach grypopodobnych.
Jak długo można stosować jeżówkę?
Należy jednak pamiętać, że chroniczne przyjmowanie preparatów z jeżówki jest niekorzystne dla organizmu. W celu uniknięcia immunosupresji nie należy stosować preparatów z jeżówki dłużej niż 10 dni, przy podawaniu codziennym.
Aloes na odporność – właściwości i zastosowanie
W celu wzmocnienia układu odpornościowego stosowane są także preparaty z aloesu (Aloë). Znanych jest około 250 gatunków należących do tego rodzaju, chociaż zastosowanie lecznicze znalazło około 20 gatunków aloesu. Najbardziej znanym jest aloes drzewiasty (A. arborescens). Surowca leczniczego dostarczają także na dużą skalę aloes zwyczajny (A. vera = A. barbadensis) i aloes uzbrojony (A. ferox).
Gatunki aloesu i formy surowca zielarskiego
Z aloesu drzewiastego pochodzi sok ze świeżych liści oraz miazga z liści. Aloes zwyczajny dostarcza żelu aloesowego z liści oraz alony – jest to stężały sok z liści, który pozyskiwany jest także z liści aloesu uzbrojonego i innych gatunków z tego rodzaju, a także ich mieszańców.
Składniki aktywne aloesu i ich właściwości zdrowotne
Sok i miazga ze świeżych liści zawiera polisacharydy (glukany, mannany, glukomannany, arabinogalaktany), glikoproteiny (aloektyna B), antranoidy (aloina A i B), alkilochromony (aloerezyna A i B, feruiloaloerezyna), pochodne fenylo-2-pironu (aloenina A), lecytynę, kwasy organiczne: cytrynowy, winowy, jabłkowy, bursztynowy i in., witaminy i składniki mineralne (miedź, cynk, magnez). W żelu aloesowym występują polisacharydy (polimannany, m.in. acemannan, poliglukany) i glikoproteiny (aloektyna A i B).
Alona, natomiast zawiera glikozydy antranoidowe: aloina A i B (C-glukozyd aloeemodyny), aloinozydy A i B, polisacharydy, substancje białkowe, glikozyd chromonu: aloerezyna B oraz żywice, które są usuwane. Zawarte w aloesie glukomannany pobudzają układ odpornościowy. Acemannan określany jest mianem „najsilniejszego immunomodulatora pochodzenia roślinnego”. Związek ten, z grupy długołańcuchowych polisacharydów ma zdolność bezpośredniego aktywowania makrofagów. Oprócz tego, preparaty na bazie aloesu działają przeciwwirusowo, przeciwzapalnie, przeciwbólowo, hipoglikemicznie, oczyszczająco na organizm, antyoksydacyjnie. Bardzo korzystnie działają na skórę.
Spowalniają procesy starzenia się komórek. Stosowane są w chorobach górnych gród oddechowych, przewodu pokarmowego, w cukrzycy i chorobach skóry, także w oparzeniach, odmrożeniach i alergiach. Wyciągi żelu aloesowego wchodzą w skład wielu kosmetyków i środków higienicznych.
Traganek mongolski – roślinny wzmacniacz odporności
Ważnym gatunkiem leczniczym o właściwościach immunomodulujących jest również traganek mongolski (Astragalus membranaceus var. mongholicus, rodzina Fabaceae). Surowcem zielarskim, którego dostarcza, jest korzeń (Astragali radix). Zawiera on saponiny steroidowe – astragalozydy, kwas a-aminomasłowy, glikozydy izoflawonowe, syringarezinol i polisacharydy (zawierające glukozę, kw. glukuronowy, kw. galakturonowy). Surowiec wykazuje właściwości immunostymulujące, przez zwiększanie fagocytozy, indukcję interferonu, produkcję przeciwciał IgA i IgG.
Zwiększa odporność organizmu zwłaszcza na infekcje wirusowe. Poza tym korzeń traganka mongolskiego wykazuje działanie przeciwnowotworowe, poprzez hamowanie aktywności produkowanych przez komórki nowotworowe czynników hamujących aktywność makrofagów i zwiększanie aktywności limfocytów Th. Działa ochronne na wątrobę. Ma właściwości przeciwnadciśnieniowe i kardiotoniczne. Stosowany jest w formie naparów, odwarów i płynnych ekstraktów. W medycynie chińskiej zalecany jest w ogólnym osłabieniu, braku apetytu, biegunce i niedokrwieniu. W medycynie zachodniej traganek mongolski stosowany jest w nawracających przeziębieniach, grypie, chronicznym zmęczeniu, AIDS i nowotworach – łącznie z konwencjonalnym leczeniem*.
