Skrzyp – zapomniane zioło o niezwykłych właściwościach

Skrzyp polny (Equisetum arvense L.) należy do gromady paprotników (Pteridophyta), rodziny skrzypowatych (Equisetaceae). Nazywany jest krzemionką, jedlinką, chwoszczem oraz kocim lub konim ogonem [1, 4, 6]. Skrzyp polny jest rośliną wieloletnią o sztywnych, pustych łodygach i długim, członowanym, czarnym kłączu. Roślina tworzy dwojakiego rodzaju pędy, a mianowicie: wiosenne – zarodnikowe, które są żółtobrunatne, soczyste, nie rozgałęzione o lejkowato rozdętych pochwach liściowych, zakończone żółto-brązowym kłosem zarodnikowym oraz pędy letnie – płonne, zielone, pojawiające się po obumarciu pędów wiosennych. Pędy letnie są gęsto okółkowo rozgałęzione [6]. Posiadają żebrowanie i są szorstkie w dotyku. Mają od 10 do 40 cm wysokości. Skrzyp polny występuje powszechnie w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce jest pospolitym chwastem. Rośnie na polach, ugorach, rowach [7]. Występuje na glebach zakwaszonych. Preferuje miejsca wilgotne, chociaż rośnie także na suchych stanowiskach.

Ziele skrzypu

Surowcem zielarskim jest ziele skrzypu – Eguiseti herba. Stanowią go pozyskiwane latem zielone pędy płonne skrzypu i wysuszone w zacienionym i przewiewnym miejscu [7]. Surowiec jest bez zapachu. Ma cierpki, słonawy smak, a po rozdarciu wydaje charakterystyczne skrzypienie, stąd nazwa gatunku [8]. W zielu występują flawonoidy (izokwercetyna, ekwizetryna, galuteolina, apigenina), saponiny (głównie ekwizetonina o charakterze steroidowym), garbniki, kwasy fenolowe (głównie kwas kawowy), karotenoidy, kwasy organiczne,  fitosterol, niewielkie ilości alkaloidów pirydynowych, antywitamina B₁, składniki mineralne w tym związki krzemu (6-10%), w postaci rozpuszczalnej w wodzie krzemionki (do 20%) [3, 7, 9]. Nazwa łacińska rodzaju (Equisetum) pochodzi od dwóch słów: equus, co oznacza koń i seta, czyli włosy tworzące ogon [2]. Nazwa ta nawiązuje do wyglądu surowca, który stanowią wysuszone pędy letnie skrzypu, które zebrane w pęczek przypominają koński ogon.

Zastosowanie skrzypu w lecznictwie

W czasach antycznych bardzo ceniono właściwości przeciwkrwotoczne skrzypu. O roślinie pisał m.in. Pliniusz. W średniowieczu skrzyp stosowano do leczenia ran i tamowania krwawienia. W późniejszych wiekach roślinę stosowano w leczeniu gruźlicy i różnych chorób skóry [5]. W czasach głodu spożywano młode, soczyste pędy wiosenne. Szorstkie (z powodu krzemionki) pędy skrzypu używano dawniej do czyszczenia i polerowania podłóg oraz naczyń, zwłaszcza z cyny, stąd też inna nawa rośliny „cynowe ziele” [5]. Skrzyp wykazuje działanie moczopędne, rozkurczowe, uszczelniające, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, odtruwające, przeciwkrwotoczne, krwiotwórcze, wzmacniające i remineralizujące [1].

Flawonoidy, fenolokwasy, saponiny a także związki krzemu zawarte w surowcu zwiększają ilość wydalanego moczu wraz ze szkodliwymi produktami przemiany materii. Działanie moczopędne ziela skrzypu nie jest silne ale surowiec dobrze przepłukuje drogi moczowe i nerki [2]. Część krzemionki przechodzi do moczu, przeciwdziałając odkładaniu się złogów w drogach moczowych [7, 8, 9]. Jako środek moczopędny ziele skrzypu ma istotne znaczenie w leczeniu stanów zapalnych i przerostu gruczołu krokowego. Ma także zastosowanie w schorzeniach reumatycznych i gośćcowych [2]. Poza tym ziele skrzypu działa rozkurczowo na drogi moczowe oraz żółciowe. Uszczelnia także ściany naczyń krwionośnych i zmniejsza ryzyko ich pękania [7]. Ogranicza odkładanie się w naczyniach krwionośnych tłuszczów. Poprawia stan narządów wewnętrznych [8]. Zapobiega obrzękom. Stosowany jest do odwadniania istniejących już obrzęków, np. w nogach [5]. Przetwory ze skrzypu wspomagają funkcjonowanie wątroby. Działają odtruwająco na organizm. Poprawiają przemianę materii. Mają działanie ściągające i przeciwzapalne [7].

Skrzyp polny na włosy i paznokcie

Związki krzemu korzystnie wpływają na metabolizm kolagenu. Przyspieszają gojenie się ran i odbudowę kości oraz tkanki łącznej. Poprawiają kondycję skóry, włosów i paznokci. Utrzymują właściwą elastyczność naskórka. Zapobiegają łamliwości i kruchości paznokci. Krzemionka, nazywana jest lekiem ludzi starszych. Ubywa jej wraz z wiekiem stąd też zwiotczenie skóry i kruchość kości. Zmiesza się ilość krzemionki w kościach, skórze i naczyniach krwionośnych, a zwiększa w płynach pozakomórkowych i krwi [8]. Ziele skrzypu jest pomocniczo stosowane w leczeniu gruźlicy płuc, miażdżycy naczyń i osteoporozy [2, 6]. Korzystnie wpływa również na gospodarkę hormonalną u osób starszych [7]. Krzem zawarty w zielu skrzypu, przez to że poprawia mineralizację kości, dobrze wpływa na kobiety w okresie ciąży i karmiące piersią [4, 8]. Skrzyp uzupełnia także niedobory potasu, magnezu, żelaza. Ziele skrzypu ma właściwości przeciwkrwotoczne.

Zwiększa liczbę czerwonych krwinek i podnosi poziom hemoglobiny [7, 8]. Stosowane jest czasami przy nadmiernych krwawieniach miesięcznych, krwawieniach z żylaków odbytu, z wrzodów żołądka, dwunastnicy, z nosa i płuc [8].

Skrzyp polny zastosowanie zewnętrzne

Odwar ze skrzypu może być stosowany do płukania jamy ustnej w stanach zapalnych oraz do okładów na oparzenia, owrzodzenia i trudno gojące się rany [7]. Sok wyciśnięty z ziela uelastycznia skórę. Również maseczka z ziela działa bardzo korzystnie na skórę. Przywraca jej jędrność i świeżość. Spowalnia procesy starzenia się skóry. Usuwa wykwity skórne i leczy trądzik [1]. Odwary z ziela stosuje się do mycia włosów przy łupieżu, nadmiernym przetłuszczaniem się włosów i ich nadmiernym wypadaniu. Ekstrakt ze skrzypu jest składnikiem wielu szampanów i odżywek do włosów. Kąpiele z dodatkiem naparu z ziela skrzypu działają leczniczo na skórę. Przyspieszają regenerację tkanki łącznej. Ujędrniają skórę. Zamykają pory w skórze. Ograniczają wydzielanie potu [1]. Kąpiele z dodatkiem skrzypu łagodzą również bóle reumatyczne. Należy pamiętać, że przy długotrwałym stosowaniu preparatów ze skrzypu może wystąpić niedobór witaminy B₁ [8].