Ze stresem można zetknąć się każdego dnia, chociażby z pojedynczą sytuacją mogącą wywołać objawy stresu u osób bliskich bądź z otoczenia, czy też ze swoistym przeżyciem psychicznym, którego następstwem mogą być objawy, które można zakwalifikować jako symptomy stresu.
Słowem stres określa się zespół powiązanych procesów w organizmie i systemie nerwowym, stanowiących ogólną reakcje osobnika na działanie bodźców lub sytuacji niezwykłych, trudnych, zakłócających, zagrażających, przykrych lub szkodliwych, zwanych stresorami [1].
Stres psychiczny wywołuje silny bodziec zewnętrzny i wewnętrzny, to wzrost napięcia emocjonalnego, który prowadzi do ogólnej mobilizacji sił organizmu i może przy długotrwałym działaniu doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, do wyczerpania psychicznego i chorób psychosomatycznych [2].
Nasilone dolegliwości mogą przeobrazić się bowiem w zaburzenia snu, stany lękowe, a te mogą być zaczątkiem nerwicy lub innych zaburzeń psychicznych, które wymagają leczenia pod kontrolą lekarza. Obniżony nastrój, którego jedną z przyczyn obok zmęczenia, osłabienia, zaburzeń rytmu snu i czuwania, choroby, może być również sytuacja stresowa, może stanowić przyczynę powstawania depresji [3]
Jak zioła mogą pomóc nam w sytuacji stresu?
Wśród głównych składników preparatów dostępnych bez recepty, po które sięgają pacjenci w sytuacjach związanych ze stresem, są głównie ekstrakty z melisy, chmielu i kozłka. Odpowiadają one za działanie uspokajające i wspomagają zasypianie. W celu poprawy samopoczucia psychicznego stosuje się przede wszystkim wyciągi z dziurawca. Roślinne przetwory uspokajające posiadają duży profil bezpieczeństwa w stosunku do preparatów chemicznych.
Melisa lekarska (Melissa officinalis L.) – pierwsza pomoc w napięciu nerwowym
Surowiec zielarski wykorzystywany w lecznictwie to liść melisy. Jest to roślina z grupy olejkowych. Głównymi składnikami olejku eterycznego są citrale (A i B) .Nadają one roślinie cytrynowy zapach. Liść melisy zawiera także garbniki, flawonoidy, kwasy fenolowe i związki triterpenowe. Surowiec działa uspokajająco, wspomaga zasypianie, łagodzi stany lękowe oraz napięcie nerwowe. Polecany jest szczególnie dzieciom, uczniom, jak i kobietom wchodzącym w okres menopauzy. Dodatkowo niweluje uczucie niestrawności oraz niekiedy stany zapalne żołądka [4].
Medycyna tradycyjna zalecała pić melisę na depresyjny nastrój dawniej określany jako: „melancholia” oraz w zespole napięcia przedmiesiączkowego i podczas bólów menstruacyjnych. Surowiec może zarówno służyć do użytku wewnętrznego jak i zewnętrznego. Najprostszą formą leku jest napar z liści melisy [5, 6].
Napar: 2 łyżki stołowe liści melisy zalać wrzątkiem i zaparzyć pod przykryciem przez 5 minut. Odcedzić i pić. W przypadku potrzeby osiągnięcia działania uspokajającego pić 3-4 razy dziennie, w celu łatwiejszego zasypiania pić 1 filiżankę na pół godziny przed planowanym pójściem spać.
Podobne właściwości posiada wyciąg z liści melisy, ekstrakty w formie tabletek oraz świeżo wyciśnięty sok.
Zarówno sok, jak i olejek melisowy w formie rozcieńczonej uważany jest za skuteczny środek w walce z opryszczką [7].
Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus L.) – naturalny pomocnik w zasypianiu
W tym przypadku surowcem zielarskim jest szyszka oraz lupulina – czyli otarte włoski gruczołowe. Zawierają one olejek eteryczny( w jego składzie dominują mono- i seskwiterpeny), żywice (humulon, lupulon), garbniki i flawonoidy. Surowiec posiada gorzki smak.
Chmiel jest stosowany jako środek ułatwiający zasypianie i uspokajający. Poprzez zwiększenie wydzielania soków trawiennych usprawnia pracę przewodu pokarmowego, działa rozkurczowo, moczopędnie. Preparaty zawierające lupulinę mogą jednak upośledzać sprawność psycho – fizyczną podczas prowadzenia pojazdów.
Herbatka i przetwory z chmielu działają uspokajająco, łagodzą napięcie, zdenerwowanie, pomagają zasnąć i powodują głęboki sen [8, 9].
Kozłek lekarski (Valeriana officinalis L.) – skuteczny pomocnik w stresie
Surowiec zielarski stanowi korzeń wraz z kłączami, który zbiera się późną jesienią. Głównymi jego składnikami są związki z grupy: irydoidów (walepotriaty), olejek eteryczny (z kwasem walerenowym i waleranonem), flawonoidy, kwasy fenolowe oraz aminokwasy [10].
Korzeń kozłka posiada działanie uspokajające na ośrodkowy układ nerwowy, działa także rozkurczowo na przewód pokarmowy, układ moczowy i drogi żółciowe. Wskazany jest także przy utrudnionym zasypianiu, stanach lękowych oraz zaburzeniach snu. Ze względu na działanie rozkurczowe wspomaga leczenie nerwic wegetatywnych [11, 12].
Dziurawiec zwyczajny – (Hypericum perforatum L.) – pierwsza pomoc w obniżonym nastroju
Surowiec zielarski stanowi ziele. Zawiera w swoim składzie: antrazwiązki (hyperycynę), flawonoidy (hiperozyd), olejek eteryczny (a w nim związki o budowie terpenowej), garbniki i kwasy fenolowe oraz ksantony [13].
Roztwory alkoholowe (Intractum) lub olejowe zmniejszają depresyjny nastrój, stany lękowe, łagodzą zaburzenia snu, w tym występujące w okresie klimakterium.
Roztwory olejowe służą do pielęgnacji skóry, łagodzą oparzenia i ułatwiają gojenie ran.
Roztwory wodne (Succus -sok, Infusum – napar) stanowią pomoc w leczeniu stanów zapalnych wątroby i zaburzeniach w obrębie dróg żółciowych. Poprawiają także trawienie, działają rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit oraz dróg moczowych. Herbatki z dziurawca stosuje się profilaktycznie w zespole jelita wrażliwego oraz kamicy nerkowej.
Podczas kuracji preparatami z dziurawca należy unikać ekspozycji na promieniowanie UV, szczególnie latem (może wywołać fotouczulenia i spowodować powstanie przebarwień) [14].
Przeciwskazania:
Nie powinno się stosować ich w ciąży, podczas karmienia piersią, u małych dzieci.
Interakcje leków z dziurawcem:
– z warfaryną,
– cyklosporyną,
– doustnymi środkami antykoncepcyjnymi,
– dekstrometorfanem,
– teofiliną,
– digoksyną,
– antydepresantami [15, 16, 17].
Działania niepożądane, jakie wymienia się najczęściej to: alergia, zmęczenie.
W medycynie ludowej dziurawiec stosowano także na otyłość, cukrzycę oraz jako środek ściągający (na biegunkę), antybakteryjny, przeciwrobaczy oraz witalizujący. Była też tradycja stosowania go na grypę, gościec, migreny oraz obfite miesiączki [18, 19]
W okresie narażenia na stres poza fitoterapią zaleca się przede wszystkim zlokalizowanie źródła stresu, jego minimalizację, odpowiednią dbałość o odżywianie, odpoczynek, aktywność fizyczną, higienę snu, zmianę sposobu postrzegania problemu związanego ze stresem – czasem psychoterapię oraz różne techniki relaksacyjne i ćwiczenia. Metod radzenia sobie ze stresem jest bardzo wiele. Zioła są jednak tym elementem, który pozwoli w naturalny i szybki sposób zmniejszyć napięcie psychiczne, jak i skutki stresu.
- Kocowski T., Stres, w: Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa 1993, s. 742-744
- Sobol E., Popularny Słownik Języka Polskiego, PWN, Warszawa 2001, s. 966
- Vademecum chorób, leków i preparatów bez recepty, praca zbiorowa, t. 1, s. 29
- Kolmϋnzer S., Farmakognozja, wyd. V, PZWL, 2000, s. 577-579
- Czikow P., Łaptiew J., Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, Warszawa, 1987, s. 219-220
- McIntyre A., Apteczka babuni w pospolitych dolegliwościach, Delta, 1997, s. 76
- Wolbling RH, Leonhardt K., Local therapy of herpes simple with dried extract from Melissa officinalis. Phytomed 1994; 1, s. 25-31
- Matławska I., Farmakognozja, AM Poznań, 2005, s. 364-366
- Wohlfart R, Hansel R, Schmidt H. Nachweis sedative-hypnotischer Wirkstoffe im Hopfen. 4. Mitteilung. Die Pharmakologie des Hopfeninhalssstofles 2-methyl-3-buten-2-ol. Planta Med 1983; 48, s.120-
- Matławs ka I., Farmakognozja, AM Poznań, 2005, s.203-205
- Kolmϋnzer S., Farmakognozja, wyd. V, PZWL, 2000, s. 394-396
- Matławska I., Farmakognozja, AM Poznań, 2005, s.203-205
- Matławska I., Farmakognozja, AM Poznań, 2005, s. 175-178
- Siegers, C.P,. Biel S., Wilhelm K.P.,Zur Frage der Phototoxizitat von Hypericum. Ne~enheilkunde 12, 1993, s. 320-322
- www.herbapolonica.pl/magazines-files/724769-11.pdf dostęp dn. 11.03.2018
- ESCOP Monographs: European Scientific Cooperative On Phytotherapy. Hyperici Herb. 2ed. Thieme. Nortfolk., 2003, s.257-81
- Baj T., Phytovigilance – Bezpieczeństwo stosowania dziurawca, Panacea, 2 (31), 2010, s. 8-10
- Czikow P., Łaptiew J., Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, Warszawa, 1987, s.110-113
- www.repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/8579/1/11_Maria_Henslowa_Z_Badan_nad_wiedza_ludowa_229-252.pdf dostęp dn. 11.03.2018