Bratek – nie tylko na trądzik…

Fiołek trójbarwny (Viola tricolor L, rodzina Violaceae, Fiołkowate), potocznie nazywany jest bratkiem trójbarwnym. Roślina ta powszechnie występuje w klimacie umiarkowanym. Porasta mury, obrzeża lasów. Można też spotkać ją przy drodze. Do celów leczniczych wykorzystuje się ziele fiołka trójbarwnego [1]. Zbiera się je w okresie kwitnienia i suszy w cieniu i przewiewie [2].

Substancje czynne zawarte w bratku

Surowiec zielarski bogaty jest we flawonoidy (apigeninę, kempferol, luteolinę i kwercetynę, rutozyd, witeksynę, saponaretynę, orientynę, izoorientynę) kwasy fenolowe (kwas salicylowy, kwas kawowy, p-kumarowy, protokatechinowy, gentyzynowy), wiolutozyd, saponiny, śluz, garbniki. Stwierdzono także obecność olejku eterycznego, karotenoidów, antocyjanów, peptydów, hydroksykumaryn oraz witaminy C i E. W składzie olejku eterycznego wykazano występowanie związków seskwiterpenowych, monoterpenów i pochodnych kwasu szikimowego (główne związki to β-farnezen, tlenek bisabololu A i B) – łącznie 24 substancje. Znaleziono także w świeżym zielu heksahydrofaryloaceton i salicylan metylu (1,22%) [3, 4, 5, 6, 7, 8].

Działanie farmakologiczne bratka

Fiołek trójbarwny posiada właściwości:

• przeciwzapalne,
• lecznicze na trądzik i wypryski skórne (w tym wyprysk dziecięcy), egzemę, łojotok oraz ciemieniuchę,
• łagodzące podrażnienia, łojotokowe zapalenie skóry,
• wykrztuśne,
• napotne,
• uszczelniające na naczynka,
• regulujące przemianę materii,
• rozgrzewające przy bólu gardła,
• moczopędne (w zapaleniu pęcherza i reumatyzmie) [9, 10, 11, 12].

Medycyna tradycyjna polecała surowiec w przebiegu grypy, jako środek przeczyszczający oraz na dolegliwości żołądkowo-jelitowe [13].

Formy podania surowca

Doustna

Napar: 3 g rozdrobnionej substancji ziołowej / 250 ml wody.

Suchy ekstrakt: suchy ekstrakt (6: 1), rozpuszczalnik ekstrakcyjny: woda.

Taka forma najczęściej stanowi składnik tabletek i kapsułek.

Zewnętrznie na skórę

5-20 g rozdrobnionej substancji ziołowej / litr wody [14].

Zastosowanie bratka

Bratek jest wykorzystywany przede wszystkim w formie doustnej w zaburzeniach przemiany materii (otyłości, problemach skórnych), jako środek wspomagający w gośćcu. Wzmacnia i uszczelnia drobne naczynka krwionośne, wskutek czego znajdziemy go w składzie mieszanek na hemoroidy, na łamliwe naczynka.

Ze względu na właściwości przeciwzapalne bratek może być stosowany zewnętrznie jako środek uzupełniający leczenie rozmaitych schorzeń skórnych, w tym łojotok, egzema czy liszajec [15].

Przeciwwskazania

• Nadwrażliwość na fiołek trójbarwny lub na salicylany, które zawiera.
• Nie stosować na duże otwarte rany oraz większe obszary uszkodzonej skóry.
• Nie zaleca się stosowania surowca w okresie ciąży i podczas karmienia piersią [16].

Zastosowanie fiołka trójbarwnego w kuchni

Kwiaty bratka są jadalne. Można je dodać do sałatek i zup lub udekorować nimi ciasto lub deser. Mogą służyć jako składniki zapachowe do win i likierów [17].

Zastosowanie bratka w kosmetyce

Fiołek stanowi składnik preparatów kosmetycznych stosowanych ze względu na ich działanie ściągające i przeciwzapalne w pielęgnacji cery trądzikowej i z problemami. Stanowi także dodatek zapachowy do perfum. Bratek to podstawowy surowiec zielarski w terapii trądziku. Warto jednak zwrócić uwagę na jego właściwości pielęgnacyjne i regulujące przemianę materii, które mogą znacznie przydać się w wiosennych kuracjach dietetycznych.