Beta-karoten – naturalna tarcza dla zdrowia, skóry i wzroku

Rośliny stanowią bogate i nadal niewyczerpane źródło substancji aktywnych, atrakcyjnych ze względu na swoje właściwości terapeutyczne i stanowiących surowiec, na bazie którego tworzone są produkty farmaceutyczne. Barwa roślin, pochodzi od szeregu substancji, których aktywność metaboliczna jest przedmiotem prac badawczych. Wśród tych substancji najlepiej poznanymi i wykazującymi największy potencjał leczniczy są karotenoidy i polifenole.

To właśnie karotenoidy stanowią grupę  najpowszechniej występujących w przyrodzie barwników naturalnych [1]. Przyjmują one barwę od żółtej, przez pomarańczową, do czerwonej, a nawet fioletowej i zaraz po chlorofilu zajmują czołowe miejsce wśród barwników roślinnych [2].

Spośród ponad 500 wyizolowanych karotenoidów, tylko około 50 cechuje się aktywnością biologiczną witaminy A, w którą są przekształcane w organizmie ludzkim wskutek przemian w błonie śluzowej jelit [1, 2, 3, 4]. Warzywa, będące podstawowym źródłem β-karotenu, w dziennych racjach żywnościowych dostarczają około 80% prowitaminy A, a owoce – 5%. Pozostałe grupy produktów posiadają nieznaczne ilości tej prowitaminy.

Gdzie szukać beta-karotenu? Zawartość w warzywach i owocach

Zawartość β-karotenu w wybranych owocach i warzywach [5]

Rodzaj produktu	Zawartość (mg/100 g części jadalnych)	Rodzaj produktu	Zawartość (mg /100 g części jadalnych)
Marchew	9938	Natka pietruszki	5410
Dynia	2974	Jarmuż	5350
Mango	2350	Szpinak	4243
Morele	1523	Szczaw	3848
Melon	1100	Szczypior	3400
Brzoskwinie	595	Boćwina	3216
Śliwki	277	Koperek	2100
Arbuz	230	Sałata	1153

Jakie jest dzienne zapotrzebowanie na beta-karoten?

Dzienne zapotrzebowanie na β-karoten zostało określone na około 6 mg co pozwala na wytworzenie 1 mg witaminy A w organizmie ludzkim. Jednocześnie nadal nie ma górnego limitu dziennego spożycia β-karotenu [2].

Główne funkcje β-karotenu [1, 2, 3, 4]

Beta-karoten a opalanie – naturalna ochrona przed słońcem

Wraz z pierwszymi ciepłymi dniami rozpoczyna się sezon na opalanie. Dlatego szczególnie teraz warto bliżej przyjrzeć się β-karotenowi. Najbardziej znany jest ze wspomagania opalania. Część tego roślinnego barwnika jest magazynowana w skórze, dzięki czemu można dłużej cieszyć się skórą „muśniętą słońcem”. Działa również jak filtr przeciwsłoneczny zmniejszający wrażliwość na promieniowanie UV, a tym samym ryzyko poparzenia skóry (nie oznacza to jednak, że można nim zastąpić krem z filtrem przeciwsłonecznym!) [6].

Chroni też przed skutkami nadmiernego opalania – plamami i przebarwieniami skóry. W celu uzyskania właściwego działania, zaleca się picie świeżo wyciśniętego soku marchwiowego (jednego z najbogatszych źródeł β-karotenu) 2-3 razy w tygodniu, co najmniej 14 dni przed rozpoczęciem kąpieli słonecznych.

Antyoksydacyjne działanie beta-karotenu – mniej cholesterolu, mniej miażdżycy

Związek ten jest naturalnym antyoksydantem, który usuwa wolne rodniki tlenowe mogące wywoływać niebezpieczne choroby. β-karoten obniża poziom cholesterolu, a także zapobiega utlenianiu frakcji lipoprotein o niewielkiej gęstości (LDL) i cholesterolu. Dzięki temu zapobiega odkładaniu się złogów cholesterolowych w ścianach tętnic zapobiegając rozwojowi miażdżycy prowadzącej m. in. do zawałów czy udarów mózgu [7].

Wzrok pod ochroną – rola beta-karotenu w zdrowiu oczu

β-karoten zapewnia prawidłowe funkcjonowanie wzroku, zwłaszcza o zmierzchu. Witamina A będąca produktem przemian β-karotenu, jest składnikiem barwnika wzrokowego występującego w siatkówce oka, pozwalającego widzieć w półmroku. Zmniejsza również ryzyko powstania zwyrodnienia plamki żółtej, która jest główną przyczyną utraty wzroku w starszym wieku. Udowodniono również, że może hamować rozwój zespołu suchego oka oraz zapobiegać uszkodzeniu soczewki i powstawaniu zaćmy [9, 10, 11].

Beta-karoten wspiera odporność – szczególnie w zimne miesiące

Ze względu na swoje właściwości immunomodulujące, β-karoten może być szczególnie pomocny w okresie jesienno-zimowym, kiedy naturalna odporność organizmu ulega osłabieniu i zwiększa się podatność na infekcje [1, 12].

Skóra pełna blasku – wpływ beta-karotenu na urodę

U osób, których codzienna dieta jest bogata w produkty zawierające β-karoten, później pojawiają się zmarszczki, są one płytsze i mniej widoczne. Ich skóra ma także zdrowy koloryt. Działanie to jest związane z ochroną przed fotostarzeniem, a także pobudzaniem produkcji i odbudowy włókien kolagenowych, których ubytek skutkuje powstawaniem zmarszczek. Suplementacja β-karoten zalecana jest też w przypadku schorzeń skóry związanych z nadmierną produkcją łoju, m. in. w trądziku i łojotoku skóry głowy [1, 6].

Przy długotrwałym zażywaniu dużych dawek β-karotenu skóra może lekko zżółknąć (tzw. karotenodermia lub żółtaczka marchwiowa nieszkodliwa). Na szczęście jest to proces odwracalny, ustępujący po odstawieniu preparatów zwierających prowitaminę A.

Suplement czy sok? Jak wybrać najlepszy beta-karoten

Najlepszym źródłem β-karotenu są świeże owoce i warzywa oraz świeżo wyciśnięte z nich soki. Dla osób, które nie spożywają właściwej ich ilości oraz cenią sobie wygodę, dostępnych jest również wiele suplementów z prowitaminą A w kapsułkach. Ta forma suplementacji jest niezwykle powszechna, zwłaszcza wśród osób, które planują długotrwałe kąpiele słoneczne.

Przy wyborze suplementu należy jednak pamiętać, że syntetyczny β-karoten znacznie różni się od naturalnego. Badania przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Harvarda wykazały, iż przyjmowanie syntetycznego związku nie wpływa pozytywnie na nasz organizm. Dlatego przed wyborem preparatu należy zapoznać się z jego składem i wybierać naturalny β-karoten, taki sam jak w warzywach i owocach, szczególnie połączony z witaminą E.

Dodatkowo, β-karoten w tabletkach warto zacząć zażywać na co najmniej dwa tygodnie przed planowaną ekspozycją skóry na słońce. Musimy także pamiętać, iż wzmożone zażywanie β karotenu nie powinno trwać krócej niż dwa miesiące, a skuteczna dzienna dawka powinna wynosić ok. 5 -7 mg. Najlepszym sposobem na zapewnienie sobie zdrowia i młodego wyglądu jest włączenie do swojej diety naturalnych produktów zawierających β-karoten, bądź suplementów z tym związkiem, szczególnie w okresach zwiększonego zapotrzebowania.